Errioxaren irudi umiliagarria: estrategia-akats larria, paisaiari eta paisaiari kalteak eragiten dizkiona

2016ko urrian, Errioxako Jatorri Deiturikoan, ezohiko gertaera bat ikusi dugu, ikuskizun dantesko bat: dozenaka milioi mahats-more bikain, osasuntsu, turgente, more, usaintsu, gozo... lurrean barrena. Testu honekin batera agertzen den mahastia ikusi nuenean, pentsatu nuen: "ez dezatela Parisko paisaia hau ikusi UNESCOkoek, ez dezatela AEBetan edo UKn ikusi Parker eta Atkin-ekoek, ez dezatela ikus gure kalitateagatik 10-100 euro/botila ordaintzen duten enofilo leialenek, ez dezatela euskal zaharberritzaile ospetsuenek ikus... ez dezala inork ikus, Jainkoarren!"

Miguel Larreina González, artikuluaren egilea, Mahastizaintza eta Enologiako Masterra da.

Irakurleren bati kosta egingo zaio sinestea, baina mahastizain zaharrak negarrez ikusi ditut urrian, "Kontseiluak aginduta" mahatsak botatzen zituzten bitartean. Ez zieten uzten mahats-orpoetan uzten! Eta ez gara harrikatutako, usteldutako edo heldu gabeko mahatsak botatzeaz ari, Kontseiluak urrian 13-14 graduko mahats bikainak botatzera behartu duela esan nahi dugu. Espero dezagun datorren urtean haien falta ez sumatzea!

Argazki hauek mahastizain batekin atera nituen drama "negarrez". Esaten zidan lagun bat zuela Gasteizen, Etikan katedraduna, eta deituko ziola, drama horri etikatik heldu behar zitzaiolako. Nik baietz esan nuen, mundu materialista batean etikak duen paperaz zalantza eszeptikoa eginez, eta hara non handik egun gutxira Ekonomia katedradun batek, "La Rioja" egunkaritik, antzeko zerbait proposatzen zuen.

NOLA EZ ZUEN NEGAR EGINGO Etikara jotzen duen mahastizain horrek?

Zure eskuekin mahats bikain bat bota behar izatea, Kontseiluak uzta osoa deskalifikatzeko mehatxua egiten dizulako, ezohikoa eta oso gogorra da. Mahastizaintzarako soilik diren eskualdeak ez dira inoiz beste eskualde berdin batean ikusi. Beste nekazaritza-sektore batzuetan, adibidez Errioxa Behereko ibar hiperproduktiboetan, frutak/barazkiak kentzeko ohitura dago, prezioak eta errentagarritasunak mantentzeko, baina hemen, Arabako Errioxan, mahats-sorta sakratua da duela mila urtetik.
Erdi Aroko gerra-garaietan, Gaztelako tropek Guardiako, San Vicenteko, Vianako edo Labrazako gaztelu horiek setiatzen zituztenean, setiatzaileek mahatsak botatzen zituzten lehenik, eta negua bazen, mahats-orpoak mozten zituzten, "min gehien ematen dien tokian" eman nahian. Hurrengo mendeetako udal-ordenantzek ere agerian uzten zuten mahats-mordoaren balioa, zuzenean edo zeharka (aziendarekin) mahats-mordoak suntsitzen edo lapurtzen zituenari isun gogorrak jartzen zizkiotenean.

Historian, beraz, gure mahastizainak inoiz ez ziren ikusi beren ustiapena urrian "automutilatzeko" tesituran, agian uda zailetan, uztailean edo abuztu hasieran arrazakeria berde gutxi batzuk kendu bazituzten, gainerakoek medratu eta ondo heldu zitezen. Baina urrian dozenaka milioi luku heldu botatzea aldez aurretik abisatu gabe? Inoiz ez.

Pira batean bezala. Mahats erreak, boteak, arbuiatuak, umiliatuak...

Eta kontuz arrazakeriak ez zituztela bota, oso eragiketa garestia delako gainera, iturri ofizialetatik ez baitzitzaien gehienei soberakinen arriskuaz abisatu, "papera" bakarrik hartuko zela ere esaten zen publikoki; ez zituzten arrazakeriak garaiz bota, harri-jasa masiboak, lehorteak, botritisak edo uztaren zati bat begien itxiz eramandako aurreko irailetako hego haize-gertakariak gogoan fresko zituztelako. Mahastizain txikiak ez du bitartekorik ez ezagutzarik "Andre Maria Zurian" bere 8-12 partzeletako bakoitzak ekarriko dion ekoizpena zehaztasunez ebaluatzeko bi hilabete geroago, ezin du jakin abuztuan ikusten ari den ehunka kilo/ha horiek urrian 7.000 edo 9.000 kg/ha bihurtuko diren.

Aurrekari horiekin eta sentsibilitate horiekin ulergarria da esaten badiet askori min eman diela egunkarian Franco, Kontseilu Arautzaileko zuzendari teknikoa, irribarretsu esaten ikusteak: "Ezin da amaginarreba mozkortuta eta upela beteta eduki", gaztaina-esaera zahar eta matxista bat, mahastizainaren ustezko zikoizkeria aipatzen duena. Niri ere min ematen didate hitz horiek, baita beste batzuen isiltasunak eta gelditasunak ere, isurtze horren erantzukizuna ahulenari, fede txarrez jokatu ez zuen eta inork abisatu ez zuen mahastizain profesional txikiari helarazten baitiote.

Benetan diot, "razmozidio" honetan, hondamendi etiko honetan, erantzukizunik txikiena izan banu, ipso facto dimitituko nuke, lasai lo egiteko izango balitz ere. Izan ere, hondamendiak giza dimentsio ikaragarria du: milaka mahastizain milioika kilo mahats lurrera botatzen presaka, ehunka zehapen-espediente hasita, batez ere Arabako Errioxako eta Errioxa Garaiko mahastizainei eragiten dietenak, gau askotan gure bizilagunak izango dira oraindik.

Konponbideak bilatzeko, zigorrak baliogabetzeko eta datozen urteetan hondamendia errepika ez dadin, komeni da hori eragin zuten arrazoiak aztertzea, zenbait topiko gezurtatuz: "sistemaren errua da" Fuenteovejuna masokista moduko batean, "aurreikusi ezina zen", "errua irailaren erdialdeko minillubiena da"...

I.- UZTA HORI OSO AURREIKUSTEKO MODUKOA ZEN. Askok behar adinako aurrerapenaz iragartzen genizkien koskabiloak. Adibidez, blog horretan bertan, aurtengo uztailean, honako hau zioen: "Kontseiluak onartutako aldaketa" filosofikoek, Kalifikatutako Jatorrizko Deituraren baldintzak betetzen ez zituzten arren, Izendapena mastodontiko bihurtu dute, "Mahastizaintza berria" ekarri dute, lehorreko mahastizaintza baino gehiago ureztapenekoa, mendi-hegaleko baratzea baino gehiago, 10.000 kg/Ha-ko baino gehiago. "10.000 kiloko mahastizaintza berria" dela eta, Errioxa jatorri-deiturak dozenaka milioi litroko soberakin estrukturalak izan ditu urtero, saihestu ezinezko soberakinak eta Izendapenaren minbizi izendaezina direnak.

Kontseiluak berak jakin behar zuen etorkizuneko multzo horien berri, urtebete lehenago, 2015eko urrian, errendimenduak aldi baterako handitu zituenean, Errioxako errealitatera eta Espainiako beste izendapen batzuen errendimenduetara hurbiltzeko. Izendapen horiek, tintetan, 8.000-13.000 kilo/ha artekoak izan ohi dira, eta balio horiek Errioxako 6.500 kilotik gorakoak dira. Hurrengo urteetako baldintza klimatologikoak kontuan hartu gabe, Kontseiluak gehieneko errendimenduak 6.955 kg/ha-ra igo zituen tintetan eta 9.630 kg/ha-ra, gehi aparteko bat, babesgabea, upeltegian eman ahal izango dena (715 kg/ha tintetan eta 990 kg/ha zurietan).

2016. urtearen hasieratik, eguraldiak argi eta garbi erakutsi zigun urrian zer gertatuko zen. Otsailaren erdialdetik martxoaren amaierara bitartean euri asko egin zuen (Guardian ohi baino hiru aldiz euri gehiago egin zuen) eta lurzoruaren erreserba hidrikoak oso maila altuan utzi zituen mahastizaintza-garaian. Apirila-maiatza bitartean izotzik ez izateak eta ekaina-uztaila bitartean euririk (eta harri-jasa masiborik!) ez egoteak lotura ezin hobea eragin zuen, mahats-mordo handi eta ondo gatzatuak zituena. Azken batean, uztail bereziki bero eta lehor batek gaixotasun kriptogamiko tradizionalen (mildiu, oidio, botritis) intzidentzia ahalik eta gehien murriztu zuen; eguraldi iragarpenek ere abuztu oso bero eta lehorra aipatzen zuten. Kontseiluak eskuan zituen datu horiek guztiak, eta Osoko Bilkurari proposatu zion urtebete lehenagoko proposamena ez aldatzea. Nolatan ez zuten arduradunek 500 milioi kilo edo 8.000 kg/ha-ko mahats-bilketa susmatu ere egin, baimendutako errendimenduen oso gainetik?

II.- ARDURADUNEI ETA AKATSEI BURUZ. Argi eta garbi adierazten zuen blog honetan bertan duela hilabete: "beste adingabe batzuk egongo dira, baina aurten mahatsei buruzko irudietan islatu den egiturazko desorekaren arduradun nagusia 40 urte daramatza sektorea ERREGULATZEN eta Errioxaren irudia zaintzen, Kontseilu Arautzailea baita. Soberakinen arazoa ezin du Kontseiluak konpondu "ofiziala" den deskalifikazio handi bat ukatuz edo arazo hori makillatzeko "ad hoc" sortutako mahaiko ardo-upeltegiak daudela alde batera utziz (bulego ofizialetatik gertu). Beharrezkoa da Kontseiluak bere akatsa aitortzea eta onartzea 500 milioi kiloko JDa duela, eta ez 400 kilokoa, horrek dakarren guztiarekin, adibidez, mahats/ardo eraldaketaren errendimenduak igotzea ahaztea.

Huts egin da AURREIKUSPENEAN, INFORMAZIOAN, hondamendiaren EBALUAZIOAN, arazoaren PUBLIZITATEAN, ZIGORRAREN aplikazioan eta legearen barruan premiazko KONPONBIDEAK bilatzean. Adibidez, informazioan huts egin da, Kontseiluko agintariek martxoaren 1ean 4.000 gutun bidali zituztela diotelako hiperprodukzio-arriskuko kolektibo horri, eta horrek adierazten du beste 14.000 kartilla-titularrek ez zutela aldez aurretik abisurik jaso. Adibidez, arazoaren publizitatean huts egin da, eta "amaginarreba mozkortua eta upel betea" esaldia bera froga ona da.

III.- URGENTZIAZKO KONPONBIDEAK.- Errioxa Jatorri Deituraren Araudiak eta Baldintzen Agiriak aparteko hiru irtenbide dituzte, erabili ez direnak eta nahigabe asko saihestuko zituztenak:

1.- "Kontseilu Arautzaileak gehieneko errendimendu babesgarria 8.125 kg/ha-ra (tintak) eta 11.250 kg/ha-ra (zuria) arte handitu ahal izango du".

2.- Stock kualitatiboa.

3.- Arrazoi klimatologikoengatiko desbideratzea. "Babes daitekeen gehieneko errendimenduaz gain, Kontseiluak desbideratze-marjina bat finkatu ahal izango du, kanpaina bakoitzeko eguraldi-gorabeherei egotz dakiekeena".

Jatorrizko artikulua, irudiak eta iruzkin-hari interesgarria blogriojaalavesa.eus-en: Ikusi